هميشه وقتی به دوران رضا شاه رجوع میشود گفته میشود که سکولاريسم گسترش يافت و استبداد جای دموکراسی مشروطه را گرفت. اما از خود نمی‌پرسيم چرا استبداد آمد؟ اغلب يا به شخصيت رضا شاه و نقش سردار سپه در فوج لياخوف و به توپ بستن مجلس در دوران محمد علی شاه مراجعه میشود و يا خطر پراکندگی و تجزيه ايران در پی مشروطيت که نياز به دولتی مقتدر را افزايش داد و يا اينکه بريتانيا در پی وقوع انقلاب اکتبر، بر عکس پيش از آن که دولتی ضعيف را در ايران می‌پسنديد، اين بار خواهان دولتی مقتدر بود که جلوی نفوذ شوروی در کشورهای همجوار آن کشور را سد کند. اما اگر نيک بنگريم پاسخ واقعی دليل استبداد را دقيقاً بايد در خود دموکراسی مشروطه و ايدهآلهای سکولارها در آن انقلاب جستجو کرد. چرا؟
سکولارها نيروی اصلی در شکل دادن انقلاب مشروطه بودند، اما بعد از پيروزی هر روز که می‌گذشت می‌ديدند فرسنگ‌ها از آرزوهاي‌شان که ديدن ايران بعنوان بريتانيا يا فرانسه بعدی بود، فاصله دارند. حتی مشاهده مي‌کردند که رسيدن به بسياری از ايدهآلهای سکولارشان، در دوران استبداد پيش از مشروطه ميسرتر بود، تا در دوران دموکراسی مشروطه که برای هرچه می‌خواستند بايد ملت و نمايندگانش را قانع مي‌کردند.
درست است با اين‌همه امثال «دهخدا»ها و «مصدق»ها به آرمان های دموکراتيک پای‌بند ماندند، اما برای اکثريت سکولارها آشکار بود که اين راه به اين زودی‌ها به جامعه مدرنی که در اروپا ديده يا درباره‌اش شنيده بودند، نخواهد رسيد. ممکن است گفته شود پس چرا در ايران بعد از انقلاب ۵۷ نيز به استبداد رسيديم. پاسخم اين است که اين بار اتفاقاً برعکس، جامعه ای را که از نظر اجتماعی بسيار پيشرفت کرده بود، نيرويی می‌خواست به ۱۴۰۰ سال پيش عقب ببرد، و اين هدف هم به اين سادگی عملی نبود و باز به استبداد نياز داشت و با روال متعادل ممکن نبود، و چنين بود که به استبداد خمينی رسيديم.
جالب است در دوران مشروطيت وقتی روشنفکران ايران از آينده نگری و اروپا مينويسند، مردم ميخواهند بدانند آنجا چه خبر است، و اينگونه نوشته ها مورد استقبال قرار می‌گيرند، اما در سال‌های بعد از انقلاب سفيد، فيلمی مانند جعفرخان از فرنگ آمده است مورد استقبال واقع میشود که در آن روشنفکران ايران، يک آينده نگر را مورد تمسخر قرار داده‌اند، چرا که می‌بينند رسيدن سريع به اين ايده آلها بقيمت فشار و فرسودگی مردم تمام شده است، و به اينگونه حتی از يک نيروی واپس‌گرا که خواستار بازگشت به گذشته است، حمايت می‌کنند.
در سال‌های آخر رژيم شاه حتی ازدواج همجنس‌گرايان در ايران مطرح میشود و سريال ايتاليا ايتاليا در تلويزيون ايران در نوروز پيش از انقلاب که با مخالفت شديد جامعه مذهبی ايران روبرو شد، تأکيد بر حقوق همجنس‌گران داشت. البته نمي‌خواهم مانند برخی تحليلگران غربی بگويم علت سقوط رژيم شاه اين بود که مي‌خواست سريع جلو برود؛ حرفی که شايد در مورد دوران رضا بشود گفت، اما در انقلاب ۱۳۵۷ مطمئناً فقدان دموکراسی همانگونه که در گذشته بحث شده، اصل مسأله بود.
با اينحال جدا از آنکه از تاريخ چگونه ارزيابی کنيم، لازم است اين درس را بياموزيم که رسيدن به ايدهآلهای سکولار و آينده‌نگر از راه دموکراتيک نمي‌تواند سريع به‌دست آيد و اگر دوباره روشنفکران ايران بخواهند سريع به چنان اهدافی برسند، دور باطلی را که بعد از مشروطيت با استبداد سکولار و بعد هم استبداد مذهبی انجام داديم، تکرار خواهيم کرد.
هنوز در ايران تحولی نشده است و می‌بينيم بسياری از سکولارهای ايران گويی دشمن خود را نيروهای اسلامی اصلاح‌طلب می‌بينند. اين ديدگاه بسيار خطرناک است. نسل کنونی سکولارهای ايران بسيار خوشبخت است که با يک نيروی متشکل اصلاح‌طلب اسلامی هم سنگر است، چرا که اين نيرو تکامل جامعه ايران را متعادل تر خواهد کرد و از اينکه دوباره مردم آنگونه زير فشار قرار گيرند که از سکولاريسم متنفر شوند، جلوگيری به عمل ميايد. چه دوست داشته باشيم و چه نه، مردم ايران و بقيه کشورهای اسلامی اگر بخواهند به شکل دموکراتيک به جامعه مدرن برسند نمي‌توانند اين راه را يک شبه طی کنند، وگرنه دوباره نتيجه کار به ضد خود بدل خواهد شد.
-------------
مطالب بلاگستان و کلیه مطالب رسیده از اعضا، معرف دیدگاه شخصی نویسندگان است نه سایت خودنویس.
